Khi Bộ Công Thương đưa ra đề xuất mua điện với giá 0 đồng trong dự thảo về cơ chế khuyến khích phát triển điện năng lượng mặt trời tự sản, tự tiêu; đã có rất nhiều ý kiến trái chiều liên quan đến vấn đề này. Đa số cho rằng nên có giải pháp hợp lý và thỏa đáng hơn!
Bộ Công Thương giải thích mua điện mặt trời áp mái với giá 0 đồng
Ông Nguyễn Hồng Diên – Bộ trưởng Bộ Công Thương vẫn giữ nguyên quan điểm “không cho mua bán điện” với lý do: Nếu cho phép điện năng lượng mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu được mua bán sẽ gây phát triển một cách ồ ạt, không kiểm soát được công suất nguồn. Từ đó dẫn đến tình trạng mất cân đối nguồn điện, gây áp lực lên lưới điện quốc gia có thể dẫn đến mất an toàn và vô tình cổ súy cho việc “trục lợi chính sách”
Cơ chế khuyến khích thực tế là muốn cá nhân, tổ chức phát triển điện mặt trời mái nhà đáp ứng nhu cầu tự tiêu thụ, góp phần làm giảm áp lực cho hệ thống lưới điện quốc gia chứ không phải khuyến khích đầu tư để bán. Điều này hoàn toàn phù hợp với nội dung tại Quy hoạch điện 8 là ưu tiên phát triển ĐMTMN tự sản, tự tiêu, không đấu nối và không bán điện vào hệ thống lưới điện quốc gia.
Thực tế, nhiều chuyên gia ngành năng lượng cũng bày tỏ quan ngại nếu hệ thống lưới điện phải “gồng mình” để truyền tải nguồn năng lượng tái tạo. PGS-TS Nguyễn Việt Dũng – Phó hiệu trưởng Trường cơ khí, ĐH Bách khoa Hà Nội – đánh giá việc phát triển năng lượng tái tạo, cụ thể là điện năng lượng mặt trời tại Việt Nam tăng quá nhanh đã tạo “áp lực khủng khiếp” lên lưới điện quốc gia và khó có thể điều độ được. Việc cho đấu nối các dự án ĐMTMN ngoài quy hoạch vào lưới điện sẽ khiến hệ thống mất ổn định, tham chí gây nguy hiểm cho an toàn lưới điện quốc gia.
Ông ủng hộ việc các cá nhân, tổ chức lắp đặt điện mặt trời sẽ không mua bán qua lại trong vòng 5 năm tới nhằm giảm áp lực cho đường truyền tải, tránh gây nhiễu phụ tải, mất cân bằng cung cầu do điện mặt trời phụ thuộc vào ánh sáng mặt trời và điều kiện thời tiết. Trong khi đó, giờ cao điểm cần dùng nhiều điện lại không phải là buổi trưa.
Tuy nhiên, theo 1 số chuyên gia khác, việc phát lên lưới và trả 0 đồng cho nhà đầu tư thì lại hết sức vô lý dù có giải thích thế nào đi chăng nữa. Có những câu hỏi đã được đặt ra như: “Mua điện với giá 0 đồng đi bán và có thu tiền như mọi nguồn điện khác? Hạch toán tài chính phát sinh như thế nào?
Mua giá 0 đồng là “không phù hợp”
“Về nguyên tắc, tôi ủng hộ sự phát triển của ngành điện một cách ổn định, chuyển dịch xanh, đạt yếu tố kinh tế và minh bạch, công bằng với các thành phần tham gia. Các gia đình, doanh nghiệp lắp đặt điện mặt trời hòa lưới phát lên lưới ồ ạt trong khi đường truyền chưa phát triển kịp thời gây nguy cơ quá tải, mất an toàn hệ thống nhưng tôi cho rằng điện tái tạo có nhiều ưu điểm như các chuyên gia ngành năng lượng đã phân tích nhưng những rủi ro do mất an toàn hệ thống nếu hòa vào lưới điện quốc gia cũng là điều cần tính toán, cân nhắc một cách thận trọng” – TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương – CIEM), nêu quan điểm.
Ông cũng nhấn mạnh quan điểm đưa vào cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu lại có quy định “mua với giá 0 đồng” là không nên và chưa phù hợp khi đặt trong bối cảnh của dự thảo nghị định về “cơ chế, chính sách khuyến khích”. Cơ quan soạn thảo cần thiết kế lại quy định nói trên với các giải pháp cụ thể, minh bạch hơn.
“Trước hết cần công khai tính toán các chi phí như phí khấu hao, phí vận hành, quản lý, đánh giá rủi ro… một cách đầy đủ để các nhà chuyên môn đưa ra ý kiến. Tiếp đó, có thể nghiên cứu xác định lộ trình tiếp nhận nguồn năng lượng này với các mức giá phù hợp tùy từng thời điểm, dựa trên năng lực tiếp nhận của hạ tầng truyền tải, khu vực địa lý, thời điểm tiêu thụ … Từ đó, áp dụng thí điểm thời gian đầu, nếu thấy phù hợp thì đưa vào áp dụng chính thức. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng, khoa học, có lộ trình sẽ bảo đảm tính an toàn cho ngành điện cũng như sự công bằng, hài hòa cho doanh nghiệp, hộ gia đình”, TS Nguyễn Minh Thảo gợi ý.
Điện năng lượng mặt trời có đặc điểm là thường phát điện vào ban ngày và thay đổi bức xạ tùy theo thời điểm nên dẫn đến việc thừa hoặc thiếu điện trong quá trình sử dụng. Việc không thể bán điện dư thừa hay bán với giá 0 đồng sẽ dẫn đến không hiệu quả khi đầu tư hệ thống năng lượng mặt trời. Trên thực tế, để phát triển kinh tế – xã hội, chúng ta sẽ phải đối diện với nguy cơ thiếu điện bất cứ lúc nào, nên cần có chủ trương khuyến khích phát triển điện mặt trời phù hợp, đúng đắn. Nếu sản lượng thừa được bán lên lưới sẽ có lợi cho nền kinh tế hơn, giúp giá điện bán lẻ rẻ hơn, tạo thị trường cạnh tranh – TS Ngô Đức Lâm, nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng phân tích.
Theo con số nghiên cứu thực tế, hiện cơ cấu nguồn điện tái tạo chiếm hơn 28% là tỷ lệ khá lớn và được phát triển rất mạnh mẽ trong tương lai. Trong khi đó, nguồn điện linh hoạt bù cho những thời điểm điện mặt trời và điện gió không có vẫn thiếu, dẫn đến khó khăn cho quá trình vận hành hệ thống. Ở các nước phát triển, điện tái tạo thường đạt khoảng 15% trên toàn bộ hệ thống là phải đầu tư nguồn dự phòng đủ, nếu không có pin lưu trữ.
Hiện các nguồn dự phòng như thủy điện đang vừa chạy hết công suất lại phải bảo đảm tích nước để chống chọi hạn hán. Trong khi, pin lưu trữ lại chưa có nên chính sách khó đẩy mạnh phát triển điện năng lượng mặt trời trong giai đoạn này. Vì vậy cần áp dụng chính sách tự sản, tự tiêu. Nhưng việc phát điện mặt trời lên lưới với giá 0 đồng chưa đảm bảo tính công bằng, hài hòa giữa EVN và chủ đầu tư.
