Tốc độ gia tăng nhanh chóng số lượng phương tiện giao thông gây ra ô nhiễm không khí nghiêm trọng, đặc biệt là tại các thành phố lớn. Thúc đẩy các giải pháp giảm thiểu khí thải, từ sử dụng nhiên liệu xanh, phương tiện công cộng cho đến chính sách của chính phủ, đã giúp cải thiện chất lượng không khí đang kể.
Khí thải từ phương tiện giao thông là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường
Khí thải từ các phương tiện giao thông là một trong những tác nhân chính gây ô nhiễm môi trường, góp phần làm suy giảm chất lượng không khí. Những chất ô nhiễm chủ yếu bao gồm:
- CO (Carbon Monoxide): Gây nguy hiểm cho sức khỏe con người, làm giảm khả năng vận chuyển oxygen trong máu, dẫn đến ngạt thở và có thể gây tử vong.
- CO2 (Carbon Dioxide): Làm gia tăng hiệu ứng nhà kính, góp phần vào hiện tượng nóng lên toàn cầu và biến đổi khí hậu.
- Hydrocarbon: Các hợp chất như toluen, benzene… gây hại cho hệ hô hấp, gây viêm phổi và thậm chí có nguy cơ gây ung thư.
- NOx (Nitrogen Oxides): Gây ra hiện tượng mưa axit và sương mù quang hóa, làm suy thoái tầng ozone và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái.
- SO2 (Sulfur Dioxide): Góp phần vào quá trình hình thành mưa axit, đồng thời gây kích ứng mắt và đường hô hấp.
- Khói đen và kim loại nặng (chẳng hạn như chì): Gây suy giảm tầm nhìn và có ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của con người, động vật và thực vật.
Theo nghiên cứu, tại các khu vực có mật độ phương tiện giao thông đông đúc, thì trong không khí có khoảng 15% lượng khí CO , 50% mật độ khí NO2 (Oxit Nitơ) là từ các phương tiện phát thải.
Tác hại của khí thải từ phương tiện giao thông
Ô nhiễm không khí
Những chất khí độc hại như CO2 , NOx, PM (Particulate Matter), … đều thải vào môi trường từ quá trình đốt cháy nhiên liệu của các loại phương tiện giao thông. CO2 là một trong những yếu tố chính làm gia tăng hiệu ứng nhà kính, trong khi NOx không chỉ làm ô nhiễm không khí mà còn dẫn đến hiện tượng mưa axit, gây hại cho cây cối và nguồn nước. PM, những hạt bụi mịn, có thể xâm nhập sâu vào phổi con người, gây kích ứng đường hô hấp và làm giảm chất lượng không khí.
Hà Nội và TP.HCM là hai tỉnh thành chịu tác động của bụi mịn trong không khí ở mức độ cao. Chỉ số chất lượng không khí (AQI) có lúc đã vượt quá báo đỏ đậm. Đặc biệt, Hà Nội luôn ở trong danh sách 10 thành phố có không khí ô nhiễm nhất thế giới.
Gây biến đổi khí hậu
Quá trình đốt nhiên liệu xăng và dầu từ ô tô, xe máy thải ra một lượng lớn CO2, đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra hiệu ứng nhà kính. Sự tích tụ của khí CO2 trong bầu khí quyển khiến nhiệt độ Trái Đất tăng lên, dẫn đến các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt như bão lũ, hạn hán, và băng tan. Những hậu quả này không chỉ ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên mà còn đe dọa đến sinh kế của con người, đặc biệt là ở những khu vực dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu.
Ảnh hưởng sức khỏe con người
Theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), những chất ô nhiễm như NOx và PM gây kích ứng hệ hô hấp, dẫn đến các bệnh như viêm phổi, hen suyễn, và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính. Cũng theo thống kê của WHO, mỗi năm có tới 7 triệu ca tử vong sớm do phơi nhiễm với ô nhiễm không khí.
Ý nghĩa của việc bảo vệ môi trường rất to lớn. Bên cạnh những lợi ích trên, việc hít phải CO ở nồng độ cao từ khói bụi từ xe cộ có thể gây ngạt thở, làm giảm khả năng vận chuyển oxy của máu, dẫn đến các vấn đề về tim mạch. Các hạt PM2.5 nhỏ li ti cũng có thể xâm nhập sâu vào phổi và thậm chí vào máu, làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư phổi. Tại các khu vực có mức độ ô nhiễm giao thông cao các đô thị lớn, tỉ lệ người mắc các bệnh này ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và chi phí chăm sóc y tế.
Giải pháp giảm khí thải từ phương tiện giao thông
Sử dụng phương tiện công cộng và giao thông xanh
Thay vì sử dụng phương tiện cá nhân, việc khuyến khích người dân sử dụng các phương tiện công cộng như xe buýt, tàu điện trên cao, tàu điện ngầm hay xe điện sẽ giúp giảm số lượng xe cộ trên đường, từ đó giảm lượng khí thải ra môi trường.
Phát triển và sử dụng các phương tiện giao thông xanh như xe đạp, xe điện và xe chạy năng lượng tái tạo cũng đóng góp tích cực vào việc giảm phát thải khí nhà kính. Các thành phố lớn có thể đầu tư vào hạ tầng giao thông dành riêng cho xe đạp hoặc các phương tiện không khí thải để khuyến khích người dân thay đổi thói quen di chuyển.
Thúc đẩy chuyển đổi sang nhiên liệu xanh
Các nhiên liệu sử dụng cho phương tiện giao thông như xăng và dầu diesel đang là nguyên nhân chính gây ô nhiễm, do đó việc phát triển và ứng dụng các loại nhiên liệu thay thế như nhiên liệu sinh học (biofuels), khí tự nhiên (CNG), năng lượng điện từ pin lithium-ion hay năng lượng hydrogen là vô cùng quan trọng.
Các phương tiện sử dụng nhiên liệu sạch không chỉ giúp giảm đáng kể lượng khí thải CO2 mà còn làm giảm mức độ phát thải các chất độc hại như NOx và SO2. Việc chuyển đổi này đòi hỏi sự đầu tư vào nghiên cứu công nghệ, cùng với sự hỗ trợ của chính phủ và các doanh nghiệp trong việc sản xuất và phát triển hạ tầng nhiên liệu xanh.
Công nghệ xử lý khí thải
Biện pháp khắc phục ô nhiễm không khí bằng Công nghệ xử lý khí thải ngày càng phát triển, giúp giảm thiểu lượng khí độc hại thải ra môi trường. Các thiết bị như bộ chuyển đổi xúc tác (catalytic converters) được lắp đặt trên các phương tiện nhằm chuyển đổi các chất ô nhiễm như NOx, CO và hydrocacbon thành các hợp chất ít độc hại hơn trước khi thải ra môi trường.
Ngoài ra, hệ thống lọc hạt bụi (particulate filters) cũng giúp giảm lượng hạt bụi mịn PM, một trong những nguyên nhân gây bệnh về hô hấp. Việc nâng cao hiệu quả của động cơ, cải tiến hệ thống đốt cháy và quản lý khí thải cũng góp phần vào việc giảm lượng phát thải từ giao thông.
Đảm bảo tiêu chuẩn khí thải từ phương tiện công cộng
Nhiều quốc gia phát triển đã đưa ra các tiêu chuẩn về khí thải từ động cơ đốt trong nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường, trong đó có ba hệ thống tiêu chuẩn nổi bật là của Mỹ, Nhật Bản và Liên minh châu Âu.
Liên minh châu Âu đã bắt đầu thực hiện các tiêu chuẩn khí thải Euro từ những năm 1970. Hiện tại, tiêu chuẩn Euro V đang được áp dụng cho các phương tiện cơ giới, và tiêu chuẩn Euro VI sẽ sớm được triển khai. Hệ thống Euro quy định mức phát thải cho các loại xe khác nhau, bao gồm xe du lịch, xe tải nhỏ, xe tải lớn, và xe khách, sử dụng các nhiên liệu như xăng, dầu và LPG.
Tại Mỹ, luật kiểm soát ô nhiễm phương tiện được quản lý theo hai hệ thống riêng biệt: luật liên bang (Tier) và luật của bang California. So với châu Âu, Mỹ có một số điểm khác biệt trong việc kiểm soát khí thải, đặc biệt là các hợp chất Hydrocacbon (HC) và Nitrogen Oxides (NOx) được xem xét độc lập.
Nhật Bản bắt đầu áp dụng tiêu chuẩn khí thải từ những năm 1990 với quy định MOE, tập trung vào việc giảm phát thải NOx và hạt bụi PM từ các phương tiện chạy động cơ diesel. Quy định này ngày càng được thắt chặt theo thời gian.
Tại Việt Nam, mặc dù có tham khảo tiêu chuẩn khí thải của Liên minh châu Âu, việc áp dụng hệ thống Euro gặp nhiều khó khăn về mặt kỹ thuật và kinh tế. Theo Quyết định 249/2005/QĐ-TTg, chính phủ đã thiết lập lộ trình áp dụng các mức tiêu chuẩn khí thải cho phương tiện giao thông đường bộ. Việc kiểm soát khí thải đã đạt được những kết quả tích cực, với tỷ lệ xe không đạt tiêu chuẩn khí thải ngày càng giảm. Tuy nhiên, với sự gia tăng nhanh chóng của số lượng xe ô tô trên đường, ô nhiễm không khí, đặc biệt là tại các khu đô thị, vẫn tiếp tục là một vấn đề nghiêm trọng.
Quy định và chính sách của chính phủ
Quy định và chính sách của chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông. Những quy định cần đặt ra mức giới hạn cụ thể cho lượng khí thải từ các phương tiện, buộc các nhà sản xuất phải tuân thủ khi phát triển các dòng xe mới.
Chính phủ cũng có thể đưa ra các chính sách hỗ trợ tài chính, giảm thuế hoặc trợ cấp cho những người sử dụng xe điện hoặc phương tiện giao thông thân thiện với môi trường. Những biện pháp này khuyến khích người dân và doanh nghiệp chuyển đổi sang các loại phương tiện ít phát thải. Ngoài ra, các chương trình kiểm tra định kỳ khí thải đối với các phương tiện cũ cũng giúp kiểm soát chặt chẽ lượng khí thải ra.
Lợi ích của việc giảm khí thải từ phương tiện giao thông
Việc giảm khí thải từ phương tiện giao thông mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho cả môi trường và xã hội. Những lợi ích chính bao gồm:
- Cải thiện chất lượng không khí, hạn chế các chất độc hại như CO2, NOx và bụi mịn PM, làm cho không khí trong lành hơn, giảm ô nhiễm tại các khu vực đô thị.
- Bảo vệ sức khỏe con người khỏi nguy cơ mắc các bệnh về hô hấp, tim mạch, và ung thư do tiếp xúc với không khí ô nhiễm.
- Giảm biến đổi khí hậu, hiệu ứng nhà kính từ đó hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu và các hiện tượng thời tiết cực đoan, thiên tai.
- Sử dụng nhiên liệu xanh và phương tiện tiết kiệm nhiên liệu giúp tối ưu hóa nguồn tài nguyên và giảm phụ thuộc vào dầu mỏ.
- Khi môi trường được bảo vệ, không khí trong lành hơn, giao thông sạch hơn, người dân sẽ có cuộc sống lành mạnh và chất lượng hơn trong dài hạn.
Thực trạng và thách thức trong việc giảm khí thải giao thông
Thực trạng ô nhiễm không khí do phương tiện giao thông tại Việt Nam
Thực trạng ô nhiễm không khí do phương tiện giao thông tại Việt Nam đang ngày càng nghiêm trọng. Theo dữ liệu của IQAir, năm 2023, Việt Nam xếp thứ 22 trên thế giới về mức độ ô nhiễm không khí. Tại Hà Nội, chỉ số chất lượng không khí (AQI) thường xuyên đạt mức cao với các màu cảnh báo nguy hiểm như cam, đỏ, tím và đôi khi là nâu, biểu thị mức ô nhiễm cực kỳ nghiêm trọng. Thậm chí, vào một số thời điểm, Hà Nội còn lọt vào nhóm những thành phố ô nhiễm không khí nhất toàn cầu.
Ước tính mỗi năm, lượng xe máy tại Việt Nam tiêu tốn hơn 5 tỷ USD tiền xăng và thải ra khối lượng khí thải khổng lồ, gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và sức khỏe người dân.
Đặc biệt, tại Hà Nội, kết quả quan trắc chất lượng không khí cho thấy, hơn 30% số ngày trong năm có chỉ số AQI ở mức kém và xấu. Nồng độ bụi mịn PM2.5 trung bình trong năm cũng vượt gần gấp đôi so với quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, cho thấy tình trạng ô nhiễm tại đây đang ở mức báo động.
Thách thức trong việc giảm khí thải giao thông tại Việt Nam
Việc giảm khí thải từ giao thông tại Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức lớn. Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2030, đảm bảo 75-80% số ngày trong năm có chỉ số chất lượng không khí đạt mức tốt và trung bình, cùng với việc giảm 20% lượng bụi PM2.5 từ các nguồn thải chính so với năm 2019, tương đương khoảng 6.200 tấn. Tuy nhiên, với dân số khoảng 9 triệu người và lượng phương tiện giao thông khổng lồ, bao gồm gần 7 triệu xe máy, 1,1 triệu ô tô, và khoảng 1,2 triệu phương tiện từ các tỉnh lân cận, việc quản lý khí thải là một bài toán khó khăn.
Áp lực lớn đến từ sự gia tăng dân số cơ học, khi mỗi năm Hà Nội có thêm 390.000 phương tiện mới. Hiện tại, trên địa bàn còn lưu hành nhiều phương tiện cũ kỹ, đặc biệt là xe máy có niên hạn lên đến 30-40 năm, không được kiểm định hoặc bảo dưỡng thường xuyên, gây ô nhiễm nghiêm trọng.
Tại TP.HCM, kế hoạch kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí giai đoạn 2024-2025 đặt mục tiêu giảm 85% lượng khí thải từ hoạt động giao thông. Thành phố đang thử nghiệm việc chuyển đổi từ xe máy chạy xăng sang xe máy điện, bắt đầu với huyện Cần Giờ, nơi có hơn 33.400 xe máy, chủ yếu thuộc các hộ gia đình bình thường và hộ nghèo. Chương trình hỗ trợ này chia thành ba giai đoạn, triển khai đến năm 2030, với những chính sách tài trợ đến 100% kinh phí cho các hộ nghèo trong việc chuyển đổi xe.
Hy vọng qua bài viết trên đây, Intech Energy đã giúp bạn hiểu được thực trạng cũng như ảnh hưởng của khí thải từ phương tiện giao thông. Hãy cùng nhau chung tay vào hoạt động hay thay đổi thói quen sử dụng phương tiện giao thông góp phần xây dựng một hành tinh xanh, sạch và đẹp.
